Beste vrienden,
In de bewogen dagen die we tegenwoordig meemaken warrelen heel wat commentaren rondom ons, soms in zeer verscheiden en soms tegenstrijdige richtingen. Hoe neem je wat hoogte? Waar vind je enig houvast dat ons zou toelaten om de omstandigheden waarin we verwikkeld zijn te screenen, of ze nu meer of minder gespannen zijn, volgens de verschillende landen en opeenvolgende momenten? Is er een weg die we kunnen bewandelen?
Als Unio Reformata zijn we blij u een tekst te mogen doorgeven waarin, uitgaand van Prediker, Pierre Berthoud, emeritus docent van de theologische universiteit Faculté Jean Calvin te Aix-en-Provence (1), specialist Oude Testament, ons een denkspoor voorstelt dat ons helpt om ons gezichtsveld te verruimen, zonder daarbij de voeling met de realiteit te verliezen.
We danken hem hartelijk voor zijn toelating om u zijn overdenking door te geven.
We wensen u veel leesplezier en vooral een gezegende denktijd. Moge de Heer u zegenen, beschermen en vrede geven!
De raad van de Unio Reformata
“Geniet op de dag van voorspoed van het goede, maar bedenk op de dag van tegenspoed dat God zowel de ene als de andere gemaakt heeft, zodat de mens niet kan doorgronden wat na hem zijn zal.” (Prediker 7,14 – HSV)
Neiging het kwaad te onderschatten
Laten we eerlijk zijn: wij allen hebben onderschat hoe vreselijk efficiënt het coronavirus is, en hoe extreem snel het zich zou verspreiden onder de wereldbevolking, met name in het Westen, in Europa… Sommige wetenschappers, gezondheidsdeskundigen en politici leken zelfs wat zelfingenomen aangezien zij pas laat de ernst van de plaag beseft hebben en onvoldoende rekening hielden met de ervaring van bepaalde autoriteiten en bevolkingen in Azië, die gewend zijn om dit soort epidemieën te bestrijden, want goed voorbereid en toegerust.
Welnu, in een wereld waarin het kwaad een dynamische realiteit is, bestaat de kunst van het regeren eruit van zulke dingen bewust te zijn, en om in de mate van het mogelijke te voorzien dat een dergelijk virus de samenleving kan binnensluipen, en om zich voor te bereiden om het te bestrijden. Door gepaste maatregelen te nemen, laten de gezagsdragers zien dat zij de bescherming en het welzijn van de bevolkingen waarvoor zij verantwoordelijkheid dragen, werkelijk ter harte nemen.
Het werk van de Schepper is ongetwijfeld goed, maar sinds het binnendringen van de zonde in de wereld aan het begin van de geschiedenis leven de mensen, de gehele schepping en zelfs de meest uitgewerkte beschavingen die eruit zijn ontstaan, in de schaduw van de dood. Wie dat niet weet, is verzekerd van dagen vol ontgoocheling, ja zelfs dramatiek en bitterheid. Zeker, de wijze Prediker moedigt ons aan om van het goede te genieten in de goede dagen, maar ook om aandachtig te zien op de slechte dagen die ons bestaan eveneens markeren.
Ingestorte fundamenten
Laten we toegeven: wij die in een samenleving baden waarin de lichaamscultuur, materiële rijkdom en de vrede-tegen-elke-prijs worden opgehemeld, wij zijn tot in het diepst van ons wezen geschokt door de omvang en de zwaarte van de ramp, die zich als een tsunami razendsnel heeft uitgebreid en meer dan de helft van de wereldbevolking heeft overspoeld! Inderdaad, hierdoor zijn al onze beroepsmatige, economische, politieke, culturele en sportieve activiteiten tot stilstand gekomen, of zelfs afgeschaft. Kortom: de fundamenten van ons wereldbeeld en onze beschaving, met hun waarden, zekerheden en leefstijlen, wankelen. De dingen waarop we leunden, waarop we vertrouwden, waarop we trots waren, lijken opeens heel breekbaar. Wat is er in deze tijd van quarantaine bijvoorbeeld overgebleven van onze bewegingsvrijheid, van onze mobiliteit?
De mens die zichzelf wil zien als de maatstaf van alle dingen, de uiterste referentie – zou die mens uiteindelijk het huis van onze moderne beschaving op zand hebben gebouwd? Het gaat er niet om de successen, de heldendaden, de veroveringen van onze moderne tijd te bagatelliseren, maar het is belangrijk ze de juiste plaats toe te kennen: daar waar die verworvenheden meehelpen om het menselijk avontuur nog beter te kunnen beleven, evenals onze roeping om solidair te zijn. Want hoe mooi en indrukwekkend ze ook zijn, omdat ze in zich de sporen dragen van onze ellende, dienen ze slechts tot het bouwen van een prometheïsche utopie! Sinds te toren van Babel is de menselijke geschiedenis bezaaid met de lijken van dergelijke drogbeelden.
Hoe zullen we dus omgaan met een zo plotselinge, diepgaande en nu zo omvangende crisis? De Prediker geeft ons enkele denksporen om wat licht te werpen op onze weg.
God regeert
Allereerst herinnert hij ons eraan dat God soeverein is en dat er niets buiten zijn hoogste wil om gaat. Dit wil niet zeggen dat wij niet verantwoordelijk zijn voor de manier waarop wij zijn schepping en zijn samenleving beheren, vooral wanneer we door de storm heengaan en bedreigd worden door een zware aardbeving, maar wél dat de HEER de bestemming van onze wereld en van onze levens bepaalt. We zijn niet overgeleverd aan noodlot of toeval! God regeert en dat maakt alle verschil. Zelfs als wij soms de indruk hebben dat de HEER zich stil houdt, spreekt Hij nog, maar zoals Elihou, de jonge wijze in het boek Job, het zo goed zegt: wij slaan er geen acht op! Hij komt ons tegemoet in het hart van onze intimiteit en openbaart zich aan ons en onderwijst ons in dromen, visioenen en zelfs in de scherpste pijnen! (Job 33,14-19) Het is het werk van de Geest die op wonderbaarlijke wijze werkt in ons diepste wezen, in overeenstemming met de geschreven en geïncarneerde wijsheid van onze hemelse Vader.
Onderscheidingsvermogen
Ten gevolge daarvan moedigt de Qohelet (de Hebreeuwse naam van de Prediker) ons vervolgens aan om acht te slaan en na te denken, in plaats van de realiteit te ontvluchten of te bagatelliseren, kant en klare oplossingen voor te stellen of zich te verschuilen achter de kennis van experts. Proberen te begrijpen, en bij het licht van het Goddelijk woord te onderscheiden wat er gebeurt, is van wezenlijk belang wanneer wij worden geconfronteerd met zulke dramatische en onzekere toestanden. Want in het christelijk wereldbeeld is het inderdaad het onderscheidingsvermogen dat licht en voeding geeft aan de integriteit, de compassie en de hoop van de gelovige. Wanneer Paulus voor de Filippenzen bidt, vraagt hij “dat uw liefde blijft groeien door inzicht en fijnzinnigheid, zodat u kunt onderscheiden waar het op aankomt.” (Fil. 1,9-10) In een wereld vol communicatie, is dat onderscheidingsvermogen het allerbeste tegengif tegen de leugen en de hypocrisie. Het is “de kwaliteit om goed en kwaad van elkaar te onderscheiden, het echte van het onechte, en om voor het goede en het echte te kiezen en niet voor het kwade en het onechte”. Met andere woorden, het onderscheidingsvermogen verenigt de wijsheid en het wilsbesluit in één: de wijsheid die ons in staat stelt om beweringen op waarheid te toetsen en te waarderen, en het wilsbesluit dat ons doet begrijpen dat we leven in een gevallen wereld waarin de macht van het kwaad aan het werk is. Onderscheidingsvermogen doet ons zoeken naar de waarheid, waar zij ook te vinden is, want alleen de waarheid stelt ons in staat om kwalen en plagen te bestrijden, en de verspreiding ervan te vertragen. Maar opgelet: ons begrip van de waarheid, hoe reëel ook, is nooit volledig. Enkel degene op wie wij vertrouwen, onze uiteindelijke « Tegenover », geniet als enige dat voorrecht.
Enkele punten ter overweging
De Prediker roept ons tenslotte op om met een heldere en welwillende blik te kijken nu wij als samenleving door een diepe crisis heen gaan en onze vaste maatschappelijke bakens met een alarmerende snelheid los geraken. Laat mij de vrijheid nemen enkele overwegingen met u te delen, ondanks de lockdown.
- Dit is het moment om terug te gaan naar de fundamenten van ons geloof en onze prioriteiten. Zijn we, naast onze relatie met God, hoe belangrijk die ook zij, ook bereid om ons in te zetten voor de samenleving, in gehoorzaamheid aan de cultuuropdracht die de HEER ons meegaf bij de schepping? Wij zijn weliswaar niet van de wereld, maar wel in de wereld. Ons geloof is niet beperkt tot het privédomein, want het woord van God verlicht ook het publieke domein. We hebben de plicht om de uitdagingen van onze tijd op te nemen en om te begrijpen hoe de wijsheid van boven er licht op werpt, zoals Jozef in Egypte, Daniël in Babylonië en de vroege Kerk in het Romeinse Rijk. We worden zo gemakkelijk in slaap gesust door het comfort van ons eigen welzijn, wat ten koste gaat van een krachtig getuigenis en her voorstel van een denkwijze en een levensstijl die anderen storen en tegenreacties kunnen verwekken. Toen ik onlangs de film Les Misérables van Tom Hooper herbekeek, waarin God wel degelijk aanwezig is in het leven van de stadsgemeenschap, werd ik getroffen, nu 200 jaar later (2), door de vaststelling dat een christelijk geluid nu bijna afwezig is op de televisiekanalen en de radiofrequenties. God, onze kerken, het getuigenis van christenen – in onze ultramoderne samenleving houdt niemand er meer rekening mee. Zal de secularisatie, nadat zij christenen in de privésfeer heeft opgesloten, ons vervolgens verwijzen naar de illegaliteit?
- Het elan van vrijgevigheid en creativiteit, dat zich breed heeft gemanifesteerd ten dienste van de bevolking, vooral van de slachtoffers van de epidemie, de ouderen, de zwakkeren en de armen, is één van de opmerkelijke feiten van deze nationale beproeving. Een dergelijk elan ontstond ook na de brand in de Notre Dame kathedraal te Parijs in 2019. Dit zijn de sporen van de algemene genade en van de invloed die het christelijk geloof ondanks zijn afvlakking heeft uitgeoefend op onze samenleving. Zoals Luc Ferry het zo mooi gezegd heeft: “Eén van de belangrijke bijdragen van het christelijk geloof is geweest: de aandacht voor de naastenliefde, als weerspiegeling van de liefde voor de Drie-enige God.” Bewust of onbewust zijn onze bevolkingen daar nog schatplichtig aan. Het is een interessant aanknopingspunt als wij het Evangelie willen delen met onze tijdgenoten. Die vrijgevigheid en creativiteit zijn een heel verschil met het gebrek aan voorbereiding en het gedraai van de politici en de gezondheidsexperts in ons land, en de ruzies tussen de officiële instanties enerzijds en de virologen en infectiologen of andere epidemiologen anderzijds. Op enkele uitzonderingen na laten zij met hun woorden en daden de schaduwzijden zien, en roepen zij heel wat vragen op…! Dat moet ons niet verhinderen te bidden voor onze overheden, want het beheersen van een dergelijke crisis waarin alles door hun vingers heenglipt, is werkelijk een verschrikkelijk zware opdracht. Zij hebben ook wijsheid en onderscheidingsvermogen nodig!
- De brutale opkomst van plagen en beproevingen heeft vaak een bewustwording tot gevolg, en een heilzame inkeer. Al dit lijden en deze tegenspoed zijn natuurlijk geen doel op zich, maar te midden daarvan is de HEER aan het werk. Hij spreekt tot ons opdat wij dichter bij Hem zouden komen te staan. Wij die in de schaduw van de dood leven, worden door Hem uitgenodigd om onze ingesteldheid te veranderen. Om bewust te worden van onze kwetsbaarheid en onze ellende. Om de weg van nederigheid, leven en hoop terug te vinden, want “Hij heeft ons geschapen voor Hem, en ons hart blijft onrustig tot het rust vindt in Hem”. Dit bijzondere werk van God doet ons denken aan het gebeuren van de ballingschap van het volk van Juda. Nadat Hij door de mond van Jeremia het onheil heeft aangekondigd dat het trouweloze en ontuchtige volk op zich heeft geladen, verklaart de HEER zijn vaste besluit om zijn verbond te herstellen, om zijn volk bijeen te brengen en het te doen wonen in veiligheid: “Ik zal er weer vreugde in vinden hen te zegenen en zal hen voorgoed in dit land planten. Met hart en ziel zal ik dat doen.” (Jer. 32,41)
Het eind van de tunnel
Deze opwellende stroom van liefde en genade is ontzagwekkend. Zij komt voort uit het hart van God zelf, en heeft zich is volledig geopenbaard in Jezus Christus, aan het kruis. Zijn opstanding bevestigt het. De Zoon van God is voortaan onze Bemiddelaar en onze Hogepriester bij onze Vader. De Geest van wijsheid, die tot onze harten spreekt, geeft ons er de volle verzekering van. Zoals de Wijze (Prediker) het zo mooi zegt: Inderdaad, de HEER heeft onze toekomst in nevelen gehuld, maar wij zijn niet ongerust en zonder hoop, want onze toekomst is verborgen in God, in zijn liefde, die sterker is dan welke plaag dan ook, ja sterker dan de dood zelf. Laten we dit nooit vergeten: de goedheid en de trouw van de HEER verspreiden zich sneller en beter dan het coronavirus. Het lichtje aan het eind van de tunnel, dat lichte dat ons hoop geeft, is geen fata morgana!
Pierre Berthoud, Voorzitter van de Faculté Jean Calvin, Emeritus hoogleraar
1 De Faculté Jean Calvin werd in 1974 te Aix-en-Provence (Frankrijk) opgericht als een private instelling voor protestantse en evangelische theologie, die onderwijs verleent op universitair niveau (bachelor, master, doctoraat). Nauw aansluitend op de reformatorische erfenis, biedt zij een Bijbelse, theologische en praktische vorming aan, die de uitdagingen van de huidige wereld aankan. Meerdere predikanten van de VPKB en leden van de Unio Reformata hebben daar gestudeerd. De oorspronkelijke tekst van prof. Berthoud verscheen in de Faculteitsnieuwsbrief van 22 april 2020. Meer op https://www.facultejeancalvin.com/.
2 Dit verhaal van de Franse schrijver Victor Hugo speelt zich af tussen 1815 en 1832.