Dinsdag 20 april vond de VPKB-predikantenontmoeting weer plaats, zoals eens per twee à drie maanden, de ‘Pastorale’ geheten. Deze keer stond zij in het teken van het verzet tegen het antisemitisme.
Vorig jaar november op de synode (die alleen op papier doorging) is er een voorstel ingediend om na te denken over antisemitisme, om ons te bezinnen op de vraag of dit onderwerp kan worden opgenomen in de kerkorde. In de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) is dit ook al gedaan. In de inleidende artikelen staat dat de Kerk een onopgeefbare band heeft met Israël, en in een later stadium is geschreven dat de PKN de taak heeft om antisemitisme te bestrijden.
Met name dit laatste punt is belangrijk. Antisemitisme is aan de orde van de dag. Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel Joden Europa ontvlucht, en degenen die nog hier zijn, voelen zich bijna dagelijks bedreigd in hun identiteit, dat zij er ook rekening mee houden eens te moeten vertrekken. Dat zou een ramp zijn. Veel bloeiende Joodse gemeenschappen van weleer bestaan nu niet meer. Behalve in de grote steden zijn Joodse mensen met een lampje te zoeken. Het feit dat mensen zich bedreigd voelen in onze westerse samenleving, moet ons toch achter onze oren doen krabben.
Welnu: wat is antisemitisme nu precies? Tijdens de Pastorale kreeg ik de gelegenheid om in te gaan op deze vraag, die ook zeer actueel is. In Israël en ook onder Joden over heel de wereld wordt immers veel gediscussieerd over deze vraag: wanneer kun je zeggen dat iets antisemitisch is? En waarom wordt er niet gewoon gezegd: anti-Joods?
Om met dit laatste te beginnen: het woord ‘anti-semitisch’ werd in de loop van de 19e eeuw voor het eerst gebruikt in wetenschappelijke kringen. U weet dat de Joden afstammen van de Bijbelse figuur Sem, één van Noachs zonen: het is vanwege de naam Sem dat zij een sem-itisch volk worden genoemd.
Echter, er zijn veel meer volkeren, waaronder ook Arabische, die semitisch zijn! En toch werd het woord ‘antisemitisme’ door wetenschappers hier in Europa alleen maar gebruikt als het om Joden ging. Immers, zij waren in de 19e eeuw zowat de enige Semieten die in Europa woonden (nu is dat wel anders).
Antisemitisme is dus een wat wetenschappelijke term voor: Jodenhaat.
In 2016 heeft de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) een goede omschrijving openbaar gemaakt van wat antisemitisme oftewel Jodenhaat inhoudt. Deze definitie wordt op het moment door veel landen en organisaties, waaronder de Europese Commissie, gebruikt.
Op de Pastorale hebben we deze beschrijving doorgenomen. Bovendien heb ik voorbeelden getoond uit een boek van de journaliste Margot Vanderstraeten, Mazzel tov geheten. Dit gaat verfilmd worden. Het speelt zich af in het Antwerpen van de jaren negentig, maar is nog zeer actueel.
Waar het bij antisemitisme om gaat, is dat men een bepaald negatief beeld van Joden in zijn hoofd heeft, en dat men door dat negatieve beeld ertoe overgaat om Joden te haten.
Wat antisemitisme op zich niet is, is: kritiek hebben op Israël. Joodse jongeren hier in Europa, zo laat onderzoek zien, voelen zich daardoor op zich niet bedreigd en zullen zelf in veel gevallen ook kritiek hebben op de staat.
Het probleem is echter dat deze kritiek nogal eens geuit wordt door mensen en/of organisaties die die typisch negatieve beelden hebben van Joden uiten: ze spannen samen, ze proberen de wereld onder controle te krijgen, ze zijn gierig, ze zijn bloeddorstig, ze zijn net als de bezetters van toen… (deze voorbeelden komen uit het boek Mazzel tov).
Bovendien slaat deze kritiek, met name op de (a-)sociale media, vaak door in heftige verwijten, die je doen afvragen: waarom viseert men altijd de Joden? Zijn er geen andere volkeren in de wereld die veel ergere dingen doen? Waarom moeten Joden het meest perfecte volk op aarde zijn?
En bovendien: hebben Joden niet óók het recht op zelfverdediging? Wat zouden wij doen als ons land wekenlang bestookt werd door raketten uit een naburige regio? Over deze en nog meer dingen ging het op de Pastorale.
Binnenkort wordt een brochure verspreid, met onder andere de volledige werkdefinitie. Deze is ook te downloaden op: https://nl.protestant.link/wp-content/uploads/sites/2/2020/11/Antisemitisme_brochure-EKD_NL_1020_OK.pdf
Ds. Gert-Jan Kroon
Menen