HEER, voor eeuwig staat uw woord in de hemel vast.
Uw trouw duurt van geslacht tot geslacht,
u hebt de aarde gegrondvest en zij houdt stand.
Naar uw voorschriften blijven hemel en aarde bestaan,
alles is aan u onderworpen.
Verheugde ik mij niet in uw wet,
ik zou vergaan van ellende.
In eeuwigheid zal ik uw regels niet vergeten,
daardoor houdt u mij in leven.
(Psalm 119:89-93 NBV)
Een oude dame trippelt rustig over de straat. Haar grote handtas bengelt aan haar hand. Een jonge man, in bluejeans en baskets zet plotseling een sprint in naar haar toe. De videoclip toont ons afwisselend de dame met de handtas die zonder argwaan verder gaat, zich van geen gevaar bewust, en de jongeman die pijlsnel dichterbij komt, de ogen intens gericht op zijn doelwit. Alles gaat vliegensvlug en het flitst in je gedachten: ‘Daar gaat die handtas!’. Een seconde voor hij haar bereikt zoomt de camera achteruit en zie je hoe de jongeman net op tijd de bloempot opvangt, die recht op het hoofd van de dame aan het vallen was. Deze (oude) reclame voor een Engelse dagkrant wilde natuurlijk aantonen dat je achteruit moet zoomen om goed te begrijpen wat er aan de hand is. En om die brede kijk op de actualiteit te bereiken heb je een goed geïnformeerde krant nodig – hun krant, natuurlijk. Die zal je helpen om verder te gaan dan de eerste indrukken.
Als gelovigen hebben we ook behoefte aan contextueel interpreteren, want we worden constant geconfronteerd met gigantisch veel dikwijls heel verontrustende signalen. Maar geen enkele krant behandelt deze op een bevredigende wijze. Gelukkig hebben we Gods woord om het plaatje van het dagelijkse leven anders te bekijken, om ons een kader te geven waarmee we wat gebeurt kunnen situeren, dus om achteruit zoomen ten opzichte van een eerste waarneming en van zienswijzen die zich meestal onbewust aan ons opdringen.
Maar… Gods woord? Werkelijk?
In een televisie interview (1) verklaarde dominee Carel ter Linden, 84 jaar oud, in Nederland goed bekend als hofaalmoezenier (hij heeft o.a. het huwelijk van koning Willem Alexander en Maxima ingezegend), dat hij in zijn benadering van de Bijbel veranderd was. Hij noemde zich nog steeds een gelovig iemand, maar anders – anders dan vorige generaties en anders dan in zijn eigen kinder- en jeugdjaren (2). Hij noemde het een ware bevrijding niet meer letterlijk, maar woordelijk in de Bijbel te geloven.
Op zich lijkt dit wel voorzichtig. Waarschuwt Paulus niet: ‘de letter doodt, maar de Geest maakt levend’ (3)? Het is belangrijk de Bijbelteksten niet op een mechanische wijze te verwerken, zonder zich door Gods Geest te laten leiden… maar dan wel met dien verstande dat de Geest zelf zich allereerst in de Schriften uitdrukt, waarvan Hij de gezamenlijke, coherente betekenis waarborgt, zodat we die mits een gelovige benadering in een juiste samenhang – de analogia fidei – kunnen grijpen en begrijpen.
Maar wat schuilt er achter de alternatieve formulering van woordelijke in plaats van letterlijke interpretatie? Voor Carel ter Linden gaat het er niet om zich af te vragen wat God zou hebben willen zeggen, maar moet men zich bezinnen over de rede van zijn op zich van wat we lezen: waarom staat dit hier en zo geschreven? Wat brengt het ons bij? Het antwoord hierop zal ertoe leiden iets te ontdekken dat de individuele mens overstijgt, namelijk datgene wat mensen die voor ons leefden nodig hebben gevonden om samen door het leven te kunnen gaan. Zo is het verhaal van de opstanding zeker geen reportage, geen verslag over een reële gebeurtenis, hoewel het toch iets biedt dat van blijvende betekenis kan zijn voor ons mensen. De opstanding, zegt hij, is een (mooie) legende.
Wat Carel ter Linden formuleert is vandaag een breed verspreide en zelfs dominante hermeneutische sleutel geworden in de academische theologische wereld, in veel protestantse kerken, en zelfs onder niet-religieuze intellectuelen. Heel wat VPKB-predikanten huldigen deze humanistische zienswijze. Ook de voorzitter van onze kerk ging onlangs zo ver te verklaren dat ‘De Bijbel… helemaal niets’ zegt en dat de Schrift vooral als ‘een dik boek van mensen over God’ mogen benaderen, een boek waarin de weerslag gevonden wordt van menselijke ervaringen en gedachten ‘over het mysterie van het leven dat we God noemen’, zodat geloven ‘een zoektocht wordt’ en dat men ‘de Bijbel op een meer ontspannen wijze gaat lezen’ (4).
Maar is een dergelijke Bijbel in staat om ons die zoom achteruit, dit breder perspectief te bieden dat we nodig hebben om een juistere kijk te geven op de uitdagingen van het leven? En op een andere manier dan diegenen die niet in God geloven? Of is er geen verschil? Als de Bijbel slechts een menselijk woord over God te bieden heeft, dan heeft ze uiteindelijk niet meer waarde dan alle andere soortgelijke boeken en wijsheden, of ze nu religieus of filosofisch (of politiek) zijn. Nu is dit wel het eigene van democratie, dat elk individu zich vrij kan gaan bedienen waar hij maar wil in de grote supermarkt van menselijke ideeën. Maar dan stijgen we niet boven het intermenselijke niveau uit en blijven we rondcirkelen in het gesloten circuit van wat mensen kunnen bedenken. Hierdoor wordt het religieuze spreken tegenwoordig meestal platgewalst en herleid tot een hoofdzakelijk sociaal discours.
Indien echter de Schrift daadwerkelijk door een persoonlijke God gewilde en geleide berichtgeving inhoudt, al kwam die tot stand via mensen van vlees en bloed, profeten, kroniekschrijvers, apostelen…, dan is de Bijbel een radicaal ander boek, dat ook om een andere manier van lezen vraagt en vooral andere perspectieven biedt, door die input van buitenaf. Alleen zo wordt een echte zoom achteruit mogelijk. De Schrift interpreteren bestaat dan niet uit talloze speculatieve veronderstellingen over de mogelijke menselijke, inter-persoonlijke redenen die tot enkele edele en rijke gedachten zouden geleid hebben, maar uit het gelovig begrijpen van de heilsgeschiedenis. Het is dit heilshistorisch lezen van de Bijbel (5) – Gods plan om de mensheid te redden, volbracht door Jezus Christus en doorlopend verder uitgewerkt door de Geest – dat ons de mogelijkheid biedt ons bestaan, de maatschappij, de Kerk, de wereld… in een breder perspectief te kunnen stellen, voorbij onze eerste indrukken en de eigen te enge – te aardse – waarneming.
De Bijbel als woord van God is de hermeneutische sleutel van ons bestaan, en niet ons bestaan, via menselijke denkpatronen over de mysteries van het leven, de hermeneutische sleutel van de Bijbel!
Als we in dit leven in de Bijbel steun willen vinden, stabiliteit en de onmisbare ‘zoom achteruit’ om de mysteries en de uitdagingen van het leven in een juist perspectief te kunnen stellen, dan moeten we dit woord horen, lezen en geloven – en ook in praktijk brengen – met respect voor zijn ware aard, namelijk van een door God ingegeven (theopneustos, 2 Tim. 3:16) Schriftwoord.
Zo helpe ons God gedurende heel dit nieuwe jaar!
Jean-Claude Thienpont Predikant VPKB (Januari 2018)
(1): ‘De verwondering’, met Annemiek Schrijver, NCRV 06/08/2017.
(2): In een ander interview gaf hij toe dat hij soms heimwee had naar de ‘naïeve’ gebeden van zijn kinderjaren.
(3): 2 Korintiërs 3:6b.
(4): Oecumenische ontmoeting in het Erasmus huis te Anderlecht op 22 november 2017. Franstalig verslag via http://nl.protestant.link/als-we-meer-eenheid-geloven-moeten-we-er-ook-meer-bidden/; 10/01/2018 09:05.
(5): Cf. Herman Ridderbos.